Amsterdam

Een goede zaak - initiatiefvoorstel voor maatschappelijk verantwoord ondernemen

1. Inleiding
In de zomer van 2006 organiseerden gemeente Amsterdam, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling en Economische Zaken de conferentie "sociaal on-dernemen". 'Sociaal ondernemen is het ontplooien van commercile activiteiten ten gunste van een maatschappelijk doel. Eventueel met betrokkenheid van een specifieke doelgroep', aldus de website van de gemeente. De conferentie was een succes, dat bleek ook uit de evaluatie.

De gemeente beloofde op de conferentie expert meetings te organiseren, waarbij dieper wordt ingegaan op deelonderwerpen als:
* Sociaal ondernemen en geld
* Innovatie en samenwerking
* Omvorming van bestaande ondernemingen naar "sociaal ondernemen"
* Ambassadeurs, die al hun sporen hebben verdiend in de financiëe wereld of (sociaal) ondernemer zijn, worden gevraagd een aanjaagfunctie te vervullen

Eind 2006 zou er een concreet businessplan over de rol van de gemeente en de invulling daarvan hebben moeten liggen.

Helaas is dit plan er nog steeds niet, ondanks de uitspraken over Contract Compliance in het college akkoord. Eerder sprak de raad zich met motie 619 uit voor het ontwikkelen van indicatoren voor het weergeven van duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid van de gemeentelijke deelnemingen. Het college heeft hier nog niet in voldoende mate gehoor aan gegeven. Ook de recentelijk uitgebrachte leidraad duurzaam ondernemen biedt naar onze mening onvoldoende aanknopingspunten daar waar het sociaal ondernemerschap en maatschappelijk verantwoord ondernemen betreft.

Vandaar dit initiatiefvoorstel. We zetten hiermee de discussie over
sociaal /maatschappelijk verantwoord ondernemen weer op de agenda in Amsterdam.

2. Wat verstaan we onder sociaal en maatschappelijk verantwoord ondernemen?
We willen in deze paragraaf ingaan op alle vormen van sociaal/maatschappelijk verantwoord ondernemen waarvoor de gemeente zou kunnen kiezen.

Stimuleren en faciliteren van Sociale Ondernemingen
Sociale ondernemingen streven commercile en sociale doelen na. Dit betekent dat je kennis en expertise moet hebben over zowel ondernemen en bedrijfsvoe-ring (marketing, financiering) als over re-integratie van kwetsbare doelgroepen op de arbeidsmarkt en subsidiemogelijkheden die daarmee samenhangen.

Er bestaan verschillende vormen van sociaal ondernemerschap:
* (Startende) ondernemers met als missie (arbeids)gehandicapten, men-sen met een arbeidsongeschiktheidsachtergrond of met een afstand tot de arbeidsmarkt in het bedrijf zelf aan een baan te helpen. Voorbeelden zijn: de timmerfabriek met dove werknemers De Verbinding in Groningen en het koeriersbedrijf Valid Express.
* Bedrijven of stichtingen die alternatieve vormen van dagbesteding aan-bieden aan mensen met een handicap of mensen die op de arbeidsmarkt moeilijk terecht kunnen. Deze vormen van dagbesteding leveren producten en diensten op waarvoor wordt betaald. Voorbeelden zijn: restaurant Freud, Mode met een Missie, Brouwerij De Prael en de modewinkel Zij aan Zij. Hoewel de werkzaamheden van de gehandicapten en zorgclinten zelf meestal worden gefinancierd uit AWBZ gelden, wordt het werk georganiseerd als een bedrijf en streven deze bedrijven naar continuteit in de dienstverlening.
* Organisaties, meestal stichtingen, die maatschappelijk nuttige taken uitvoeren (bijvoorbeeld taken op het gebied van leefbaarheid of veiligheid in het kader van de wijkeconomie of de persoonlijke dienstverlening) waarmee tevens zinvol werk gecreerd wordt voor mensen in de wijk, vaak in het kader van een re-integratietraject in opdracht van een gemeente. De uitdaging van deze organisaties is erin gelegen de opdrachten waar zij voor staan commercieel dekkend uit te voeren en tegelijk te werken aan doorstroom van hun personeel.
* Bedrijven die ervoor kiezen met een substantieel aantal arbeidsgehan-dicapten te werken. Bijvoorbeeld door een extra productielijn op te zet-ten die aansluit bij de competenties van mensen met bepaalde handi-caps. Voorbeelden zijn Teleteam Roosendaal en restaurant Fifteen, Colour kitchen, Pantar, Kringloopwinkel De Lokatie, boerderij Langerlust of de Sweet Store. Door het creatief inschakelen van doelgroepen die nu aan de kant staan, kunnen bedrijven personeelsproblemen die op de krapper wordende arbeidsmarkt dreigen te ontstaan, oplossen.

3. Waarom is sociaal ondernemen belangrijk?
Het Onderstaande komt uit de memo Sociaal ondernemerschap; een topkans voor Amsterdam van EZ, afdeling AEO van 1 november 2006.

A het economische belang
I. Het gaat om ondernemerschap. Een groeiende groep ondernemers en financiers kiezen voor deze vorm van ondernemerschap. Zij hebben voor hun (pilot)projecten het oog laten vallen op Amsterdam. Het blijkt dat er in Amsterdam een goede voedingsbodem is voor deze ondernemingsvorm, vanwege haar innovatieve, creatieve imago. Ook internationale investeerders zien Amsterdam als ht potentile Europese centrum voor sociaal ondernemerschap. De ING-bank, Nijenrode en VU-CIMO willen samen met de Gemeente Amsterdam onderzoek verrich-ten naar de marktpotentie en werking van sociaal ondernemerschap. Met deze focus op Amsterdam is 'sociaal ondernemerschap' een economische kans voor de stad.

II. Het gaat om werkgelegenheid op alle niveaus. Het is onjuist te denken dat het alleen om werkgelegenheid in het lagere segment zou gaan, zoals de zorg, welzijn en productie. Nieuwe product- en dienstenontwikkeling in de sociale sector en/of met een duurzaam karakter vraagt ook om de inzet van hoogwaardige arbeid. Het ontwikkelen en vermarkten van een 'slimme' GPS-blindenstok met diverse technologische snufjes is hiervan een voorbeeld.

III. Het gaat om producten en diensten waar een markt voor is. Sociale ondernemingen halen een substantieel deel van hun inkomsten uit de verkoop van producten en diensten. Hierbij kan het gaan om al be-staande producten en diensten, terwijl de inzet van arbeid op een spe-ciale manier is georganiseerd (de 'WSW'-bedrijven, Bierbrouwerij 'De Prael', koeriersbedrijf Valid Express. Andere sociale ondernemers willen daarnaast een bijdrage leveren aan een duurzame oplossing voor ontwikkelingsproblematiek (koffie-importbedrijf Buna Bet) en voor (lokale) milieuproblematiek (kringloopwinkels). Ook kan het gaan om innova-tieve producten en diensten (het hippe modemerk 50/50 van Leger des Heils/reclamebureau Only/Bijenkorf) en initiatieven op het terrein van zorg, educatie en welzijn.

B Het maatschappelijke belang
I. Bevordering van de sociale cohesie. Door inschakeling van doelgroepen die anders moeilijk aan werk kunnen komen en door het aanbieden van een productieve dagbesteding wordt sociale uitsluiting voorkomen. Samen met doelgroepen ondernemen leidt tot emancipatie en binding. Sociale ondernemingen kunnen fungeren als vangnet n als springplank voor mensen op weg naar de reguliere arbeidsmarkt.

II. Bevordering van een duurzame economie. In een duurzame economie respecteert men het materile, ecologische, menselijke en sociale kapitaal door er in te investeren, in plaats van het te verbruiken. Een aantal sociale ondernemers haalt haar motivatie uit bezorgdheid over de verspilling van grondstoffen, energie en de ongelijke sociale en eco-nomische verhoudingen (op wereldschaal). Het kan gaan om producten en diensten die onder puur commercile omstandigheden niet of in onvoldoende mate tot ontwikkeling komen of niet bereikbaar zijn voor bepaalde doelgroepen.

Aldus de notitie van EZ

4. Wat kan Amsterdam doen?

4.1.Instellen van een gemeentelijk sociaal ondernemingen fonds.
Amsterdam zou samen met andere fondsen een gemeentelijk sociaal ondernemingen fonds kunnen oprichten om financieringsinitiatieven te bundelen en maatschappelijke investeerders te stimuleren hun financiering en expertise in te zetten voor sociale ondernemers. Een dergelijk initiatief is ooit in oprichting geweest. Hierbij waren een aantal grote fondsen (VSB fonds, Start Foundation, Stichting Doen e.d.) en de dienst EZ betrokken. Op deze wijze kan Amsterdam sociaal ondernemerschap prominent op de agenda zetten en belangrijke maat-schappelijke partners betrekken bij het ondernemen met een dubbel doel. Met een bijdrage in het fonds zal Amsterdam een belangrijk signaal afgeven aan andere fondsen om ook over de brug te komen met een bijdrage. Er moet worden onderzocht hoe gezamenlijk een dergelijk Amsterdams sociaal ondernemingen fonds kan worden opgericht.

4.2 Opknippen van aanbestedingen
Aanbestedingen opknippen en in kleine bestekken aanbieden zodat ook kleine ondernemers een kans krijgen hierop in te schrijven mits zij zich conformeren aan de sociale en maatschappelijke doelstellingen zoals die ook in het bestek zullen worden meegenomen. Wat we nu zien is dat er juist in raamcontracten (grote contracten) aanbestedingen worden gedaan door de afdeling Inkoop. Dit betekent voor middelgrote en kleine ondernemers dat zij niet kunnen meedoen. Voorwaarden zijn daar bijvoorbeeld: een omzet van 10 miljoen per jaar (zie schoonmaak aanbesteding van oktober 2007 van de gemeente Amsterdam), 234.000 aantal vierkante meters wat gegund wordt en waardoor alleen hele grote firma's kunnen meedoen met de aanbesteding etc. Dit is weliswaar kostenbesparend voor de gemeente Amsterdam maar werkt een verslechtering van de arbeidsvoorwaarden voor de onderaannemers in de hand. De grote bedrijven die de gunning krijgen gaan namelijk vaak het werk weer onderaanbesteden bij kleinere firma?s na afroming van hun percentage. Hierdoor worden de kleine onderaannemers gedwongen om op de personeelskosten te bezuinigen door een lager salaris uit te betalen.

4.3 Ontsluit kennis over Sociaal Ondernemen
De vragen waar sociaal ondernemers mee te maken hebben, variren sterk. Afhankelijk van het soort bedrijf kan het gaan om bedrijfs- en financieel advies, informatie over vergunningen, hulp bij de marketing van het product, bedrijfs-aanpassingen bij het inschakelen van (arbeids)gehandicapten en subsidies die hiervoor beschikbaar zijn, reguliere subsidies voor het inschakelen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, enz.
Een gemeentelijk aanspreekpunt over sociaal ondernemen zal als missie heb-ben:
* Sociaal ondernemerschap verder tot ontwikkeling brengen en professionaliseren. Hier zijn een verzameling van zogenaamde "best practices" of het delen van kennis van groot belang. Te denken valt aan een sociale kaart van organisaties in Amsterdam maken die een rol kunnen spelen bij de advisering van sociale ondernemers, een website met voorbeeldprojecten etc.
* Reguliere ondernemers adviesorganisaties toerusten voor de advisering aan sociale ondernemers. Kennisuitbreiding bijvoorbeeld bij Kamer van Koophandel, ondernemersloketten over subsidieregelingen en financieringsmogelijkheden etc.
* Kleine ondernemers die genteresseerd zijn om hun bijdrage te leveren aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ondersteunen bij het zoeken naar mogelijkheden hiertoe op een schaal die voor hun werkbaar / mogelijk is.
* De Vacature Service Amsterdam (VSA) in te zetten om deze kennis te ontsluiten. De Vacature Service Amsterdam heeft nu al deskundigen in dienst die de gemeente kunnen adviseren over mogelijkheden om Contract Compliance / Social Return toe te passen en de Vacature Service Amsterdam kan (private ) partijen die intekenen op een aanbesteding waarin Contract Compliance/Social return is toegepast vanwege hun korte lijnen met DWI en CWI/UWV, adviseren over de aanpak en kan ook bemiddelen om bijvoorbeeld stagiaires of werknemers te leveren

Netwerkvorming en informatie verstrekken
Om te bewerkstelligen dat professionele organisaties de advisering en ondersteuning van sociale ondernemers oppakken, zal de gemeente kennis en informatie moeten verspreiden over sociaal ondernemerschap bij Kamers van Koophandel, starterloketten van gemeenten, ondernemersnetwerken en ad-viesorganisaties van ondernemers (MKB, BZW, accountants). Door middel van PR en imagocampagnes zal bekendheid worden gegeven aan sociale ondernemingen en hun maatschappelijke meerwaarde.

4.4 Contract Compliance/Social Return gebruiken bij gemeentelijke aanbestedingen
Contract Compliance kan in de eerste plaats mensen die moeilijk aan de bak komen meer kans op werk bieden. Daarnaast is er ook nog een financieel argument: Met de invoering van de WWB zijn gemeenten volledig (financieel) verantwoordelijk voor de bijstand. In combinatie met invoering van een nieuwe bekostiging betekent de WWB dat er een extra prikkel voor gemeenten is om het bestand van uitkeringsgerechtigden te verkleinen door de instroom te beperken en de uitstroom te stimuleren. Het belangrijkste gevolg van de nieuwe bekostiging is dat de koppeling tussen effectieve inzet van re-integratiemiddelen, uitstroom uit de bijstand en de financiëe last voor de gemeente extra aandacht verdiend. Dat betekent dat de inzet van instrumenten sterk gericht moet zijn op beperking van de instroom en stimuleren van uitstroom. Andere gemeenten maken gebruik van Contract Compliance /Social Return en hebben zo hun in-stroom in de bijstand weten te beperken.

Een definitie voor Contract Compliance ofwel Social return is:
Het door gemeenten (of andere opdrachtgevers) aangaan van convenanten en/of het stellen van sociale besteksvoorwaarden bij aanbestedingen, het verle-nen van subsidies, het verlenen van vergunningen, met als doel regionale
werkgelegenheid te bevorderen en/of (werkloos) werkzoekenden en leerlingen
aan een werkplek te helpen.

In het verlengde van deze definitie ligt het bestuurlijke voornemen uitvoering te geven aan Contract Compliance. In het college akkoord 'Niemand aan de kant' is dit voornemen als volgt verwoord:

'Amsterdam is een emancipatiemachine, een plaats waar mensen hun talenten kunnen ontplooien en vooruit willen komen.'

De kracht van Amsterdam zit in mensen. Goede werkgelegenheid voor iedereen houdt de stad gezond. We gaan daarom investeren in de economie en zorgen daarbij voor voldoende laaggeschoold werk. De gemeente kan daarbij gebruikmaken van Contract Compliance (afspraken bij aanbesteding) als breder instrument gericht op stages.

In de praktijk heeft de regeling doorgaans betrekking op aanbestedingen van een gemeente in bijvoorbeeld infrastructuur en grond-, weg- en waterbouw. Het principe van Social return kan echter veel breder worden toegepast en betrekking hebben op meer sectoren (bijvoorbeeld schoonmaak of groenvoorziening). Ook hoeft het niet (alleen) te gaan om aanbestedingen voor infrastructuur maar kan het ook (investerings)subsidies aan organisaties en instellingen of voorwaarden bij bedrijfsvestigingen betreffen. Het kan gaan om afspraken en convenanten of om 'harde' contractueel vastgelegde verplichtingen, eventueel met sancties. Verder kan het gaan om het aan het werk helpen van werklozen/bijstandsgerechtigden en om het genereren van (meer)leerling-plaatsen/stageplekken in bedrijven.

Andere steden zijn Amsterdam al voorgegaan. Zo hanteert Rotterdam al jaren de regel dat aannemers vijf procent van de bouwsom moeten gebruiken om werklozen in dienst te nemen. Jaarlijks worden op deze manier 180 mensen aan werk geholpen, waarvan ruim de helft deze baan ook weet te behouden. Rotterdam wil de vijf procentregeling ook gaan toepassen in andere sectoren, zoals de schoonmaak.

De gemeente Maastricht, die ook Contract Compliance wil gaan invoeren, heeft een onderzoek laten doen naar de ervaring die hiermee tot dusver is opgedaan. Uit het rapport 'Werk maken van werk' blijkt dat het instrument niet leidt tot hoge-re kosten voor de gemeente. Ook Rotterdam en Dordrecht hebben onderzoek gedaan naar de financiëe consequenties van Contract Compliance. Hieruit blijkt dat bedrijven geen hogere prijzen gaan vragen als er sociale voorwaarden worden gehanteerd. Als gevolg van de marktwerking zoeken ze creatieve oplossingen binnen het beoogde budget.

In de praktijk betekent Contract Compliance / Social Return dat er inspanningsverplichtingen worden afgesproken en vastgelegd die zich specifiek richten op mensen met een (grote) afstand tot de arbeidsmarkt. Dat kunnen langdurig werklozen zijn uit trede 1 en 2, maar ook laag- of niet opgeleide jongeren, arbeidsgehandicapten en jonge alleenstaande moeders.
Naast inspanningen die direct van belang zijn voor Amsterdammers kunnen bij Contract Compliance ook andere eisen worden gesteld. Zo koopt de gemeente bijvoorbeeld alleen nog kleding in die onder goede omstandigheden is geprodu-ceerd, zogenaamde "Schone Kleren". Ook hout wordt tegenwoordig alleen nog maar aangekocht als het op verantwoorde wijze is geproduceerd en gekapt en voldoet aan het FSC label. Er is dus al kennis met Contract Compliance bij inkoop en aanbestedingen bij de gemeente.
De afdeling Inkoop van de bestuursdienst en de dienst Economische Zaken hebben al het voornemen uitgesproken zich nog meer te willen richten op beleidsthema's als Social Return / Contract Compliance. Een voorstel hierover is echter nog altijd niet voorgelegd aan de raad. Wij willen dit op de agenda hebben en bij het toepassen van dit instrument naast het creren van stageplekken ook werkzoekenden aan de slag helpen en verantwoord geproduceerde producten inkopen.
Het is wenselijk dat bij het toepassen van dit instrument dit af te stemmen op de lokale situatie, zodat er een optimaal effect gerealiseerd kan worden.
Zo zal bijvoorbeeld de samenstelling van de doelgroep invloed hebben op de vorm waarin het instrument gegoten moeten worden en effectief is. Zo ook in welke sector het wordt toegepast. Zo zal wellicht de bouw en transport sector zich meer lenen voor het in dienst nemen van werkzoekenden en het inkopen van duurzaam hout. Terwijl andere sectoren zich meer lenen voor het creren van stageplekken voor Amsterdamse jongeren of de aanschaf van schone kleren. Ook bestaat de mogelijkheid een gedeelte van de aanbestedingssom achter te houden en pas uit te betalen bij de behaalde doelstelling zoals omschreven in het bestek. Hieruit afgeleid heeft een brede benadering met veel sectoren de voorkeur daar dit het potentieel aan bedrijven groter maakt.

Voorstel is om - na vaststelling van Contract Compliance /Social Return als beleidsuitgangspunt door de Raad - een cordinator aan te stellen. Deze cordinator krijgt de taak de relevante en strategische partners van de gemeente binnen de structuren van een Social Return Convenant te brengen. Met dit convenant kan samen met partners (DWI, CWI, UWV, Onderwijs, bedrijfsleven, Stadsdelen) een begin worden gemaakt met SocialReturn /Contract Compliance.

5 Goed voorbeeld geven als gemeente
Als Amsterdam kunnen wij nu een ferme stap in de goede richting zetten. Op basis van de door ons besproken en voorgestelde vragen wij het het college het volgende:

• Met een voorstel voor het invoeren van Contract Compliance te komen waarbij Social return/ Contract Compliance als beleidsuitgangspunt geldt. Een leidraad voor maatschappelijk verantwoord ondernemen te ontwikkelen, conform de leidraad zoals die recent is verschenen over duurzaamheid en deze te laten aansluiten bij het bestaande beleid voor duurzaam inkopen en aanbesteden. Daarnaast de mogelijkheid van Contract Compliance/Social Return te onderzoeken bij alle aanbestedingen en inkoop vanuit de gemeente en gemeentelijke diensten en de uitvoering hiervan te borgen.
• Bij Inkoop en gebruik van producten bij voldoende geschiktheid voor-rang te geven voor producten die geproduceerd zijn door bedrijven die voorop lopen bij sociaal ondernemen en met voorrang werk aanbesteden bij sociale ondernemingen.
• Bij inkoop van producten nagaan of er in de keten van productie tot aankoop van het product, de producten aantoonbaar voldoen aan het universele verdrag van de rechten van de mens en de fundamentele ILO arbeidsnormen (kort gezegd: vakbondsrecht, verbod op slavernij en gedwongen arbeid, verbod op discriminatie en verbod op kinderarbeid en voorkoming van de vernietiging van de leefomgeving en niet gepro-duceerd in oorlogsgebieden).
• Goede arbeidsvoorwaarden laten meewegen bij een gunning. Neem als voorbeeld van hoe wij het niet willen de schoonmaaktarieven die de gemeente nu aanbiedt, waardoor de schoonmakers straks weer te weinig zullen krijgen voor hun werk.
• Het gebruik van duurzame en maatschappelijke verantwoorde catering, zoals bijvoorbeeld verantwoorde koffie, stimuleren bij alle gemeentelijke diensten en mogelijkheden te onderzoeken om dit op den duur 100% van het aanbod te maken.
• Te onderzoeken of en hoe samen met anderen, zoals genoemd bij 4.1., een Amsterdams sociaal ondernemingen fonds kan worden opgericht.
• Te onderzoeken hoe kennis over sociaal ondernemen en Contract Compliance beschikbaar te maken het beste beschikbaar gemaakt kan worden voor sociale ondernemers en ondernemers die sociaal en maatschappelijk verantwoord willen gaan werken.
• Een personeelsbeleid te voeren waarbij bij alle diensten en afdelingen gestreefd wordt om 5% arbeidsgehandicapten in dienst te hebben.
• Waar mogelijk verruimen van de stagemogelijkheden binnen de ge-meente. Op dit moment worden er al diverse stageplekken aangeboden. En dat is goed. Waar mogelijk willen we dit uitbreiden en vragen het college hiervoor mogelijkheden te zoeken.
• Bij gemeentelijke deelnemingen de aspecten met betrekking tot maatschappelijke verantwoordelijkheid fors mee laten wegen en cijfers over duurzaamheid en aantal arbeidsgehandicapten in dienst naar buiten brengen via bijvoorbeeld het jaarverslag van de deelneming en bij het opzetten van nieuwe gemeentelijke deelnemingen in de oprichtingsdocumenten criteria opnemen voor een duurzame en maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering.
• Aanbestedingen opknippen en in kleine bestekken aanbieden zodat ook kleine ondernemers een kans krijgen hierop in te schrijven mits zij zich conformeren aan de sociale en maatschappelijke doelstellingen zoals die ook in het bestek zullen worden meegenomen.
• Sociale ondernemers een keer in het zonnetje te zetten. De gemeente Amsterdam kan samen met bijvoorbeeld de kamer van koophandel, werkgeversorganisaties of vakbonden een sociaal ondernemersbal organiseren waar ervaringen kunnen worden uitgewisseld en waar een prijs uitgereikt wordt aan de sociaalste ondernemer van het jaar.
• Onze wensen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de raad uit te werken en met een uitgewerkt voorstel van de genoemde punten naar de raad te komen voor de begrotingsbehandeling 2009.

Maureen van der Pligt, SP
Marco de Goede, GroenLinks
Emre nver, PvdA