Amsterdam

De SP pleit in deze notitie voor het beter betrekken van bewoners bij verbouwingen.

Inleiding

Op 2 april 2010 publiceerde het Amsterdams Volkshuisvestingsoverleg (AVO), een regulier overlegorgaan van de gemeente Amsterdam, de stadsdelen, de Amsterdamse Federatie voor Woningcorporaties en de Huurdersvereniging Amsterdam, de Leidraad Participatie. Deze is bedoeld als houvast om in het proces van stedelijke vernieuwing en complexgewijze aanpak te komen tot een gezamenlijke plan- en besluitvorming en een breed gedragen vernieuwing. Ook vormt de Leidraad een richtlijn om participatie door bewoners te stimuleren. De leidraad werd voorafgegaan door de 'Kaderafspraken voor sociale plannen bij sloop en verbetering 2009 t/m 2010' en behoorde bij de Beleidsovereenkomst Wonen in Amsterdam 2007 t/m 2010.
Doel van de leidraad is om tot een breed gedragen vernieuwing te komen en om de participatie van bewoners te stimuleren. In het proces wordt geregeld hoe bij stadsvernieuwingsprojecten of bij complexgewijze aanpak bij renovatie omgegaan moet worden met bewoners. Als instrument om dit te bereiken wordt onder andere gebruik gemaakt van de Participatieladder. Daarnaast is een aantal basisbegrippen omschreven, waaronder woonwensenonderzoek, (tussentijdse) meningspeiling, peildatum en draagvlakmeting. Hierdoor is voor alle partijen duidelijk waaraan men zich heeft te houden.

Hieronder volgen twee voorbeelden uit stadsdeel Centrum waarbij de Leidraad niet of niet voldoende is toegepast. In andere stadsdelen doen zich soortgelijke gevallen voor. Zo is in Noord bij het Plan van Gool van Ymere en Eigen Haard; in Zuid-Oost in KortVoort Rochdale en in Oost bij de Dubbdeltjespanden aan de Mauritskade van de Key de leidraad niet of onvoldoende toegepast.

Palmstraat

De goede bedoelingen, neergelegd in de Leidraad worden in de praktijk niet altijd nageleefd. De manier waarop bijvoorbeeld Ymere de renovatie van Palmstraat nrs. 78 t/m 92B en 96 aanpakt, is een voorbeeld van het onvoldoende naleven van de Leidraad.
In het verleden (bijna 20 jaar geleden) werd in van dit blok slechts een deel van de fundamenten vervangen. Doordat niet de gehele fundering werd vernieuwd, zakten de panden scheef met extra schade tot gevolg. Ymere wil het nu nodige funderingsherstel aangrijpen om het hele blok grondig te renoveren. Op zich niet onverstandig. Daarvoor moeten alle bewoners ergens anders worden gehuisvest. Het is echter niet duidelijk hoeveel woningen er na de renovatie of sloop teruggebouwd zullen zijn en of de huidige bewoners er kunnen terugkeren.
Op de informatieavonden georganiseerd door de bewonersvereniging deed Ymere geen toezeggingen. Men kon niet vertellen hoeveel woningen er zouden terugkomen, of er al een peildatum (datum waarop de bewoners stadsvernieuwingsurgent worden) is vastgesteld en wie recht heeft op terugkeer. Wel werd toegezegd, dat alle bewoners stadsvernieuwingsurgent zouden worden, wat bij de bewoners het vermoeden doet reizen dat niemand kan terugkeren. Als Ymere een draagvlakmeting en een woonwensenonderzoek had gedaan, zoals de Leidraad voorschrijft, dan hadden de bewoners kunnen meebeslissen en had veel onzekerheid en onrust voorkomen kunnen worden.

Marnixkade

Ook bij het renovatieproject Marnixkade 33 t/m 38 (voorjaar 2010) is de Leidraad niet leidend geweest. Deze renovatie (ook uitgevoerd door Ymere) leidde eveneens tot veel onrust en onzekerheid bij de bewoners. Ook hier is geen draagvlakmeting uitgevoerd, kregen de bewoners geen recht op terugkeer of werden daaraan voorwaarden gesteld, wat bij wet verboden is. Het stadsdeel dat partij is in de leidraad liet na om Ymere op andere gedachten te brengen.
Dit alles gaat in tegen de bedoeling van de Leidraad, die is opgesteld om ook bij complexgewijze renovaties de rechten van bewoners te waarborgen en participatie te stimuleren.

Conclusie

De leidraad is door de Amsterdamse federatie meeondertekend en is dus voor heel Amsterdam bindend.
De Leidraad Participatie wordt niet in alle gevallen van complexgewijze renovatie of stadsvernieuwing toegepast. Zowel de corporaties als het stadsdeel zijn nog niet geheel doordrongen van het belang van de Leidraad. Wij vragen hier aandacht voor.

Voorstel

Wij stellen de raad daarom voor te besluiten het dagelijks bestuur te verzoeken:
I. stappen te ondernemen om de woningbouwcorporaties te bewegen de Leidraad Participatie als leidend te beschouwen en zich te houden aan de daarin geformuleerde uitgangspunten;
II. bij wethouder F. Ossel erop aan te dringen de Leidraad Participatie op te nemen in de aanbiedings- en kaderafspraken die deel uit maken van Bouwen aan de stad II.
III. de maatregelen die afgesproken zijn in de kaderafspraken te handhaven.

Reactie Ymere en bewoners

Wij hebben Ymere om een reactie gevraagd, zie hiervoor bijlage 1. Dat Ymere ons zo'n uitvoerig antwoord heeft gegeven, waarderen wij. Temeer daar de woningcorporatie aangeeft het belang van de Leidraad in te zien. De bewoners herkennen zich er echter niet in. De bewoners beamen dat de fundering van een aantal panden aan vernieuwing toe is en begrijpen ook dat Ymere het blok als geheel wil aanpakken. Maar met de grootscheepse renovatie of mogelijke sloop zijn de bewoners het niet eens.
Uit een klein onderzoek van het Wijksteunpunt wonen werd duidelijk wat de bewoners over het algemeen verbeterd willen zien: dubbele ramen, centrale verwarming en een betere badkamer. Ook kwam er uit het onderzoek dat de meerderheid van de bewoners in de woningen wil blijven wonen of er terugkeren.
De bewoners vergelijken de renovatie van hun panden met een soortgelijke verbouwing van een aantal particuliere panden op de Marnixkade. Daar wordt de fundering vernieuwd zonder dat alle bewoners uit hun huizen moeten. Alleen de bewoners van de benedenwoningen moeten tijdens de verbouwing hun woning uit en er volgt geen huurverhoging. De bewoners zijn er niet gerust op dat zij kunnen terugkeren en dat de sociale woningen mogelijk verkocht gaan worden.
Er is door Ymere nog geen woonwensenonderzoek gedaan en voor zover bekend is de peildatum november 2011. De bewoners worden dan stadsvernieuwingsurgent en moeten naar een andere woning gaan zoeken. Kortom er is geen draagvlak en bewoners voelen zich in het ongewisse gelaten.

Bijlage 1

Reactie Ymere:

Leidraad participatie
Allereerst hartelijk dank voor uw betrokkenheid bij de uitvoering van de Leidraad Participatie. De leidraad is ook voor ons een handleiding voor bewonersparticipatie bij stedelijke vernieuwing. De leidraad is echter geen blauwdruk die eenvoudig op ieder project te leggen is. Bij ieder project is het lastig om het goede moment te bepalen waarop we de participatieladder betreden, en op welk niveau. Wij informeren bewoners bijvoorbeeld liever met een compleet en duidelijk verhaal, dan dat we met een verhaal zonder toezeggingen en met onduidelijkheden komen. Aan de andere kant willen we bewoners ook niet te lang in het ongewisse laten als zij aangeven behoefte aan informatie te hebben.

Palmstraat
Dit dilemma speelde ook bij het project aan de Palmstraat. Uw voorbeeld van de Palmstraat als een project dat niet voldoet aan de Leidraad is naar ons idee deels terecht. Bij het erkennen van het probleem (in dit geval de slechte fundering) zijn we er wellicht iets te makkelijk van uitgegaan dat dit ook door bewoners herkend zou worden. Een deel van de panden staat immers in de stutten. Het doet ons als organisatie echter te kort om bij de Palmstraat te spreken van een voorbeeld uit de praktijk waarbij de leidraad niet wordt toegepast. Wellicht weet u dat we bij de Palmstraat aan het begin van het vernieuwingtraject staan. We hebben bijvoorbeeld nog geen "quickscanbesluit" genomen, het allereerste besluit in onze besluitvormingsfase, waarin we besluiten welke varianten onderwerp zijn van het haalbaarheidsonderzoek. In deze startfase hebben we regelmatig contact en overleg gehad met de bewonerscommissie en de bewonersondersteuners van het WSW en het ASW. In dit overleg hebben we aangegeven dat wij, gezien de slechte technische staat van de fundering (klasse IV), twee mogelijkheden zien voor de toekomst: ingrijpende renovatie of sloop-nieuwbouw. Bij beide opties zullen de bewoners hun woning (al dan niet tijdelijk) moeten verlaten. In overleg met de commissie en de bewonersondersteuners van het WSW en het ASW hebben we besloten een informatieavond voor alle bewoners te houden, om hen te informeren over de opties en de bijbehorende consequenties voor de bewoners. Daarmee lijkt het wellicht dat wij al verder zijn in het proces, dan daadwerkelijk het geval is. Tijdens de avond hebben we ook verteld dat we een woonwensenonderzoek houden en met de bewonerscommissie een sociaal plan opstellen. We hebben niet gezegd dat bewoners niet kunnen terugkeren. Die optie is geheel open gelaten, omdat het gewoon nog te vroeg is om daar uitspraken over te doen. Het feit dat we de bewoners verteld hebben over de procedure bij stadsvernieuwingsurgentie is geen indicatie dat we terugkeer bij voorbaat uitsluiten. Ook als bewoners kunnen terugkeren werken we met stadsvernieuwingsurgentie. Bewoners hebben dan immers twee kansen: met hun urgentiestatus een geschikte woning vinden, waar ze kunnen blijven wonen als die bevalt, maar ook de kans om terug te keren in het project als zij dat willen. In de praktijk blijkt dat veel bewoners die vooraf terug willen keren, dit uiteindelijk niet doen.
Het niet kunnen doen van harde toezeggingen geeft natuurlijk onzekerheid, maar dat is een onzekerheid die wij op dit moment helaas niet weg kunnen nemen. Wij zijn ons er van bewust dat dat heel vervelend is voor de bewoners, maar wij hebben wel geprobeerd zo vroeg mogelijk met de bewoners om de tafel te gaan.

Marnixkade
Bij het project Marnixkade 33-38 had de technische staat van het complex grote invloed op de doorlooptijd van het project, en daarmee ook op het bewonersproces. De technische staat van het complex was zo slecht, dat het uit veiligheidsoverwegingen op zeer korte termijn aangepakt moest worden, en bewoners op korte termijn moesten verhuizen. We begrijpen dat de noodzakelijke snelheid tot veel onrust en onzekerheid bij de bewoners heeft geleid. Dit neemt niet weg dat we van mening zijn dat we binnen deze ‘beperking’ een net bewonersproces hebben gevolgd. In september 2009 was de eerste, goed bezochte bewonersavond. Tijdens deze avond heeft Ymere toegelicht dat het funderingsherstel op korte termijn noodzakelijk is en dat er onderzocht zou worden wat de verdere aanpak is. Vanwege het funderingsherstel moesten in ieder geval alle bewoners verhuizen. Alle bewoners zijn na de informatieavond thuis bezocht. Tijdens dit gesprek zijn de woonwensen van bewoners genventariseerd. De bewoners hebben een bewonerscommissie opgericht en met deze groep is zijn we in gesprek gegaan. Een adviseur van het Wijksteunpunt Wonen ondersteunde de commissie. In november 2009 was het eerste overleg met de bewonerscommissie van het complex. Er is overlegd over het Sociaal Plan, de terugkeer van bewoners en de aanpak van de panden. Ook heeft er in overleg met de bewonerscommissie een tweede, onafhankelijk, woonwensenonderzoek plaatsgevonden. Dit is in mei 2010 uitgevoerd door de Woonbond. De korte doorlooptijd van het project (ongeveer een jaar) was een complicerende factor in het overleg met de bewoners. We moesten namelijk op korte termijn beslissingen nemen over het programma en er was voor bewoners weinig ruimte om mee te denken. Het wantrouwen bij bewoners nam toe en uiteindelijk heeft de Woonbond als onafhankelijk partij de overleggen gecordineerd. Er heeft acht keer overleg plaatsgevonden met de bewonerscommissie en er zijn twee bewonersavonden georganiseerd. Er is rekening gehouden met de terugkeerwens van bewoners en er zijn er in overleg met de bewoners in het Sociaal Plan een aantal financiëe voorwaarden verbeterd. De bewonerscommissie heeft geen gebruik gemaakt van het recht op gekwalificeerd advies. In juli 2010 hebben we het Sociaal Plan definitief vastgesteld. De bewoners die terugkeren hebben mee mogen praten over de woningplattegrond en kunnen hun specifieke eisen kenbaar maken.

Tot slot
Wij zijn van mening dat bewonersparticipatie belangrijk is en onderschrijven daarmee ook het belang van de Leidraad Participatie. Sterker nog, wij zijn er van overtuigd dat een plan alleen maar beter wordt als de bewoners er bij betrokken worden. Mede dankzij uw kritische blik en de evaluatie die met de Stedelijke Bewonersorganisatie (SBO) heeft plaatsgevonden over de Palmstraat proberen we bij de volgende projecten een nog betere keuze te maken voor het moment waarop welk instrument wordt ingezet.