Amsterdam

Initiatiefvoorstel: Democratische controle voor ons GVB

Inleiding
Er zijn volop ontwikkelingen bij het Amsterdamse openbaar vervoer. Het Gemeentevervoerbedrijf (GVB) is steeds beter aan het presteren, maar op een aantal vlakken is verdere verbetering nog mogelijk. Zo blijven de salarissen van topbestuurders van de vervoerder in hoogte boven dat van de vertegenwoordigers van hun eigenaren (de wethouders) liggen. Ook blijkt de controle op de directie door de Raad van Commissarissen niet altijd goed te functioneren. Tot slot ligt er een lang gekoesterde wens van Amsterdammers om democratische zeggenschap over het GVB te hebben. Een mooie kans om een stap vooruit te zetten door het GVB te democratiseren.

Personeel en reiziger de dupe
Het GVB staat onder grote druk door de forse bezuinigen. Bus- en tramlijnen staan op de tocht, haltes dreigen te verdwijnen en het kilometertarief voor de reizigers is kort geleden met maarliefst 30% gestegen. De werkgelegenheid, arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden van het personeel staan onder druk en de reiziger is de dupe van duurdere kaartjes en minder lijnen en haltes.

De SP vindt het niet wenselijk dat de gemeente zo weinig invloed lijkt of blijkt te hebben op het GVB. Amsterdam is wel aandeelhouder, maar democratische zeggenschap is er alleen maar via de betalingen en via de grote omweg van de aandeelhoudersvergadering. De SP streeft naar een democratische samenleving, waarin ook publieke voorzieningen zoals het openbaar vervoer onder democratische controle staan.

Nu is de gemeente 100% aandeelhouder en benoemt de leden van de raad van commissarissen. In de praktijk blijkt dit onvoldoende garantie te zijn voor een goede bewaking van de publieke belangen die er met het GVB gepaard gaan.

Referendum
In 2001 besloot het stadsbestuur dat het GVB extern verzelfstandigd moest worden. Bij het referendum op 15 mei 2002 mochten de Amsterdammers zich hierover uitspreken. Een grote meerderheid van de inwoners van Amsterdam sprak zich uit tegen externe verzelfstandiging van het Gemeentevervoerbedrijf (GVB). Tweederde van de stemmers in het referendum vinden dat het GVB onderdeel van de gemeente moet blijven.

Aangezien het stadsbestuur in 2001 besloten had zich te conformeren aan de uitslag van het referendum, werd het 'definitief besluit inzake de externe verzelfstandiging van het Gemeentevervoerbedrijf' ingetrokken. Onder druk van dreigementen vanuit de Tweede Kamer (motie Hofstra) besloot het stadsbestuur in 2006 om alsnog te gaan verzelfstandigen. In 2006 schrijft het stadsbestuur: 'de gemeente Amsterdam voelt zich gehouden aan de uitslag van het referendum inzake externe verzelfstandiging', en 'gedwongen door rijksregelgeving is het gemeentebestuur van mening dat externe verzelfstandiging de beste optie is voor het GVB en het openbaar vervoer in Amsterdam'. Deze dwang komt door de motie Hofstra die alleen uitstel wil geven aan de aanbestedingsplicht (en daarmee een gecombineerde aanbesteding van bus, tram en metro mogelijk maakt) indien er extern verzelfstandigd wordt.

De conclusie is als volgt verwoord: 'Het gemeentebestuur van Amsterdam heeft ook te kennen gegeven het te betreuren, dat het zich nu niet langer meer kan conformeren aan de uitslag van het referendum inzake externe verzelfstandiging.' Duidelijk is dat het stadsbestuur (gesteund door een meerderheid van de gemeenteraad) in 2006 liever niet beslist tot externe verzelfstandiging, maar zich hier wel toe genoodzaakt ziet. Per 1 januari 2007 is het GVB extern verzelfstandigd.

Zeggenschap
Sindsdien blijkt elke keer weer op pijnlijke wijze hoe weinig zeggenschap de gemeente in de praktijk nog heeft over de NV GVB. De SP vindt dat zaken die van belang zijn voor de Amsterdammer onder democratische controle moeten staan. Nu blijkt daar weinig van. Amsterdammers hebben nauwelijks meer zeggenschap over hun eigen openbaar vervoer, en de gemeente kan hen daarin ook onvoldoende helpen.

Het GVB gaat zelfs af en toe tegen de eigen wensen van haar aandeelhouder (het stadsbestuur) in. Zo verdienen alle directeuren al jarenlang meer dan de minister-president. Bovenop de riante salarissen geeft de Raad van Commissarissen ook nog eens toestemming voor flinke bonussen. Volledig tegen de wens van het Amsterdamse stadsbestuur in.

De Raad van Commissarissen moet de directie van het GVB controleren. Uit recente bevindingen van onderzoeksbureau BDO blijkt dit onvoldoende gedaan te zijn. Er blijkt dat 'structureel sprake is geweest van bestuurlijk gedrag dat niet voldoet aan de regels van good governance. Dit betreft aspecten van regels van integriteit, rechtmatigheid, doelmatigheid en verantwoordelijkheid. Deze constatering betreft de toenmalige directie.' Ook 'zijn er feiten vastgesteld van (het vermoeden van) het opzettelijk negeren van geldende wet- en regelgeving en/of het negeren van interne GVB regels.' Forse kritiek dus die nu leidt tot een actieplan om het GVB te verbeteren. Maar een beter en democratischer toezicht zou hier niet bij misstaan.

Aanbestedingsplicht
Een initiatiefwet van SP, PvdA, GroenLinks en D66 wordt binnenkort vermoedelijk door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen. Deze wet maakt het mogelijk dat het openbaar vervoer gegund wordt aan een eigen vervoerder. De regels vanuit de Europese Unie bepalen daarbij wel dat een overheid voldoende zeggenschap over deze vervoerder heeft. Bij een inbesteding is een privatisering dus niet mogelijk, maar een collectivisering past juist wel.

De initiatiefwet biedt nieuwe kansen voor het GVB. Een bedrijf dat nu net zo efficint opereert als commercile vervoerders. Door nu het GVB verder te verbeteren en doordat hoge aanbestedingskosten voorkomen kunnen worden, heeft het Amsterdamse openbaar vervoer nu de kans om de meest efficinte vervoerder te worden. Bovendien kan het Amsterdamse openbaar vervoer gaan behoren tot het meest democratische openbare vervoer.

Democratiseer het GVB
Het is nu de hoogste tijd om het GVB te democratiseren en de verzelfstandiging terug te draaien. Van het GVB kunnen we weer een gemeentelijk vervoerbedrijf maken. Door de veranderende landelijke regels is Amsterdam dus niet langer gedwongen door rijksregelgeving het Amsterdamse openbaar vervoer aan te besteden. Precies dt argument dat het college in 2006 gebruikte om, de referendumuitslag ten spijt, toch over te gaan tot externe verzelfstandiging van het GVB. We kunnen nu een democratische dubbelslag slaan: publieke zeggenschap over ons openbaar vervoer n het naleven van de referendumuitslag. Een gouden kans voor ons openbaar vervoer, onze democratie en voor de Amsterdammers.

Besluit
De gemeenteraad van Amsterdam besluit:
- Het college op te dragen in kaart te brengen op welke manier het GVB gedemocratiseerd kan worden en in lijn met de referendumuitspraak van 15 mei 2002 gehandeld kan worden.
- De uitkomsten van dit onderzoek aan de gemeenteraad ter bespreking voor te leggen.

Het lid van de gemeenteraad,

Laurens Ivens (SP).